Palimpsest - Bałuty

   

Palimpsest

(cykl fotografii wykonanych w dzielnicy Bałuty na obszarze dawnego Litzmanstadt Getto, ze szczególną pamięcią ofiar Wielkiej Szpery).

Od ponad 40 lat jestem z Bałutami mniej lub bardziej związany. Najpierw poprzez dziadków, zmuszonych do opuszczenia ukraińskiego dziś Podola, których wędrówka po Polsce zaprowadziła właśnie do Łodzi i właśnie na Bałuty. Obecność dziadków spowodowała, że byłem tu częstym gościem. Potem kilka lat studiowałem w zlokalizowanej na Bałutach Akademii Sztuk Pięknych, a także bywałem nielegalnym mieszkańcem akademika przy ulicy Młynarskiej. Wspinałem się, jeśli nie udało mi się przejść niezauważonym przez portiera, po balkonach na pierwsze piętro, po czym witając się z mieszkańcami dziesiątki, wychodziłem na korytarz i dwa piętra wyżej byłem już w dziewiętnastce, u swojej przyszłej żony. Kilka lat później, gdy już nie było babci i dziadka, zamieszkaliśmy w ich mieszkaniu na ulicy Spornej. Pracowałem już wtedy w ASP i pracuję tam do dzisiaj.
Nasiąkałem Bałutami, początkowo bezwiednie i bezrefleksyjnie, czasem rejestrowałem obrazy za pomocą aparatu fotograficznego. Nie było to nic wartego uwagi. Jednak docierająca do mnie w różnych momentach wiedza uświadomiła mi w końcu, co mogę zrobić.
To miejsce zbudowane jest z prześwitujących warstw. W przyśpieszonym tempie Bałuty rozrosły się z malutkiej osady do liczącej 100 tysięcy mieszkańców, największej wsi świata. Dopiero wtedy urzędnicy zorientowali się i przyłączyli ją administracyjnie do Łodzi.
Wzrost był tak błyskawiczny, że zawłaszczenie wiejskiego charakteru jest tu najmniej widoczne, za to widać dobrze wszystkie etapy rozwoju Bałut. Ich następowanie nie powodowało utajnienia dotychczasowej historii. I to jest właśnie niezwykłe. Można dostrzec wymieszane ze sobą: przedwojenną Łódź, Getto Litzmannstadt, rozrośniętą, lecz niedokończoną spuściznę socrealizmu, budynki z różnych lat PRL-u oraz "wciskane" coraz częściej w ten architektoniczny koktajl współczesne apartamentowce. Stąd tytułowy palimpsest.

 



Obecnie Bałuty liczą 206 tysięcy mieszkańców. Gdyby usamodzielnić dzielnicę sytuowało by ją to na szesnastym miejscu wśród polskich miast, przed Toruniem i Kielcami. Nie zajmowałem się całym tym obszarem, fotografowałem fragment Bałut, pokrywający się mniej więcej z granicami Getta. Stare Bałuty, Stare Miasto, Doły, Marysin i częściowo Żubardź i Bałuty Centrum. Tam właśnie najwyraźniej widoczna jest współobecność wszystkich epok.
Bałuty, jeśli potraktować tę łódzką dzielnicę jak księgę, pisane są zwartym tekstem, gdy brakuje miejsca na kolejne rozdziały nowe powstają bez dokładnego wymazania poprzednich. Będąc choć trochę wtajemniczonym, tę księgę można czytać. Zobaczymy tu prawie niezmienione od 70 lat kamienice i podwórka, odnajdziemy wśród współczesnych bloków kawałki brukowanych traktów, które ocalały, bo znalazły się na "ziemi niczyjej". Są tu skromne, ale lubiane bloki z cegły, są nieremontowane nigdy kamienice. Wszystko stojące na ziemi, gdzie miały miejsce zdarzenia tak smutne, że trudno je przelicytować. Ale jest to też ziemia, gdzie toczy się teraźniejszość, ziemia opanowana przez "kibiców", niemających litości dla żadnego miejsca.
Można czytać tę dzielnicę i zobaczyć 200 tysięcy osób, które w latach 1940-1945 próbowały tu przeżyć. Zobaczyć dzieci, które 5 września 1942 roku oderwano od rodziców i zgładzono.
Ślady socrealistyczne z oczywistych powodów zobaczyć jest jeszcze łatwiej. Choć nie są aż tak klarowne, jak chcieli ich twórcy. Bowiem przebudowa Bałut, stworzenie innego, niezacofanego kawałka miasta została zrealizowana tylko częściowo. Założenia urbanistyczne miały prowadzić do powstania logicznych kwartałów podzielonych osiami ulic. Powojenna koncepcja Bałut opracowana została w warszawskiej pracowni przez zespół pod kierownictwem architekta i urbanisty Ryszarda Karłowicza.

 
Koncepcja uzupełniana była następnie przez projektantów z łódzkiego Miastoprojektu. Miała powstać dzielnica złożona z sześciu osiedli, z własnymi centrami lokalnymi. Zespół osiedli stanowić miał całość poddaną urbanistycznym rygorom i obdarzoną wewnętrzną logiką. Plany te zrealizowano zaledwie częściowo, zatem o Bałutach można powiedzieć bardzo dużo, ale nie to, że panuje tam ład przestrzenny. Ambitne założenia widać tylko fragmentarycznie. Nic nie zostało zrealizowane do końca: ani zbudowanie nowego, ani zburzenie starego. Do tego galimatiasu następne okresy: PRL i współczesność dołożyły swoje.
Fotografuję fragment Bałut, który mniej więcej pokrywa się z granicami Getta, a subtelnym składnikiem kadrów przypominającym czas Wielkiej Szpery jest obecność dzieci lub elementów z nimi związanych oraz ludzi w podeszłym wieku. Zdecydowałem się pracować aparatami klasycznymi na negatywach. Większość fotografii została zrobiona aparatem 6 x 7 cm, wyposażonym w stały obiektyw 80 mm. Poprzez unikanie szerokokątnych obiektywów udało mi się oddać charakter przestrzenny Bałut, jednocześnie znacznie utrudniłem sobie pracę w gęstej zabudowie miasta.
                                                                                                                                                                                                                                                                                             
        Łódź, Bałuty, okolice ulic Koszykowej i Marynarskiej, 2014  

Łódź, Bałuty, ulica ks. Stanisława Staszica, w głębi Sun Tower przy ulicy Organizacji WIN, 2014

  Łódź, Bałuty, ulica Lutomierska i ulica Modra, 2014      

Łódź, Bałuty, ulica Limanowskiego, 2014

     

Łódź, Bałuty, Targowisko Dolna Ceglana, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica Wojska Polskiego, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica Wojska Polskiego, 2014

     

Łódź, Bałuty, Targowisko Dolna Ceglana, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica ks.Stanisława Staszica, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica Piekarska 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica Obrońców Westerplatte, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica ks.Stanisława Staszica, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica Obrońców Westerplatte, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica Ceglana, 2014

 

Łódź, Bałuty, między uliami Prusa i Piekarską,, 2014

 

Łódź, Bałuty, wieżowce przy ulicy Łagiewnickiej, Bałuty, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica Franciszkańska, 2014

     

Łódź, Bałuty, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica Obrońców Westerplatte, 2014

     

Łódź, Bałuty, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica Łagiewnicka, 2014

     

Łódź, ulica Zgierska, Bałuty, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica Spacerowa, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica Okopowa, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica Zachodnia, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica Lutomierska, 2014

     

Łódź, Bałuty, 2014

     

Łódź, Bałuty, Bałucki Rynek, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica Okopowa, 2014

     

  Łódź, Bałuty, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica Krótka, 2014

     

Łódź, Bałuty, Targowisko Dolna Ceglana, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica Zielna, 2014

 

Łódź, Bałuty, 2014

 

Łódź, Bałuty, ulica Wrocławska, 2014

     

Łódź, Bałuty, ulica Zbożowa, 2014

     

Łódź, Bałuty, 2015

     

Łódź, Bałuty, 2015

     

Łódź, Bałuty, 2015

     

Łódź, Bałuty, 2015

     

Łódź, Bałuty, 2015

     

Łódź, Bałuty, 2015

     

Łódź, Bałuty, 2015

     

Łódź, Bałuty, 2015

     

Łódź, Bałuty, 2015

     

Łódź, Bałuty, 2015

     

Łódź, Bałuty, 2015

     

Łódź, Bałuty, 2015

     

Łódź, Bałuty, 2015

     

Łódź, Bałuty, 2015

     

Łódź, Bałuty, 2015

     

Łódź, Bałuty, 2015

     

Łódź, Bałuty, 2015